Modern bilim, Antik Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarından Antik Yunan’a, İslam dünyasından Orta Çağ Avrupası’na kadar, farklı zaman dilimlerinde ve aktarımlar sayesinde ilerledi. Bilimsel (ve felsefi) bilginin, bu ara durakları bol yolculuğu, çeşitli nedenlerden dolayı gelişimi duran bilimsel faaliyetlerin farklı medeniyetler eliyle devam etmesini sağladı.
Tarih boyunca pek çok medeniyet bilimsel bilginin üretilmesi
ve kullanılmasında önemli katkılar sundular. Antik Mısır ve Antik Yunan
medeniyetlerini bilim tarihi açısından incelediğimizde, buralarda tıp ve
anatominin, astronomi, matematik ve geometrinin en çok gelişen bilim dalları
olduğunu görürüz. Mezopotamya’da, Antik Mısır ve Antik Yunan medeniyetlerindeki
çeşitli bilimsel keşif ve gelişmeler buradaki medeniyetlerin yıkılmasıyla
birlikte sona erdi.
Bu yıkıcı dönemin ardından Müslüman coğrafyasında başlayan
tercüme hareketleri, bilimin bu topraklara yerleşmesini ve gelişmesini sağladı.
Özellikle Eski Yunanistan’da ortaya konan eserlerin tercüme edilmesi sayesinde
İslam dünyası, 8. ve 12. asırlar arasında bilimin meşalesini taşıma görevini
üstlenmiş oldu. Yine bu dönemlerde, matematik, geometri, astronomi ve tıp alanında
önemli buluşlara imza atıldı.
Antik Çağ, İlk Çağ ve erken Orta Çağ olarak kabul
edebileceğimiz bu ilk üç dönemin ardından, bilimsel gelişmelerin Müslüman
dünyasında da son bulması ile birlikte skolastik düşünce (inancın düşünsel olarak temellendirilip sistematize edilmesi felsefesi)
uzunca bir süre egemen düşünce halini aldı. Bilimsel araştırma ve bilimsel
temelli düşünce gerileyerek inanca ve teolojiye dayalı felsefi fikirler
gelişti. Ta ki Avrupa’da yaşanan Rönesans ve Reform hareketlerine kadar…
Augustinus’un “Anlamak için inanıyorum” sözünün tam
karşılığı olarak görülen Orta Çağ düşüncesi, bilimsel aydınlanmanın yaşanması
ile sarsılmaya başladı ve doğayı kavramamızı sağlayan gözlemlerin
yapılabilmesine ve bilginin yayılmasına olanak tanıdı. Bu çalışmada, modern
bilimleri bilim tarihinin ışığında inceleyecek ve Orta Çağ’ın zorluklarının
aşılmasında bilim insanlarının ortaya koyduğu fedakârlıkları göreceğiz. Ayrıca
bilim insanları tarafından yapılan çalışmaları kronolojik olarak ortaya koyacak
ve bu sayede bilimin kendisini de çok daha iyi kavrayabileceğiz.
Skolastik Düşüncenin
Etkisinde Bilim Yapmak: Kopernik ve Kepler
Latince
kökenli schola (okul) kelimesinden türetilmiş olan scholasticus teriminden gelen skolastik düşünce, okul felsefesi
anlamına gelmektedir. Orta Çağ düşüncesi üzerinde etkili olan skolastik
düşünce, doğrunun zaten mevcut olduğunu savunur ve felsefenin okullarda
okutularak öğretilmesine dayanır. Peki, bu ne anlama geliyor?
Skolastik
düşünürlere göre bilgi, deney ve gözlem yoluyla değil; büyük otorite kabul
edilen kimselerin eserlerine müracaat edilerek elde edilebilir. Bu
otoritelerden birisi olan Aristo, aynı zamanda skolastik düşüncenin de temelini
oluşturur. Doğrunun zaten mevcut olduğu düşüncesi Aristo gibi büyük
düşünürlerden gelmektedir.
Skolastik
düşünceye göre felsefenin konusu dindir ve bu nedenle felsefe teolojiyi
desteklemeye çalışır. Doğa ise din ve akıl ile açıklanabilir bir olgudur. Bu
sebeple skolastik düşüncede gözlem ve deneye önem verilmez. Yalnızca gözlemin
sonuç vereceği (yeterli olacağı) yerlerde dahi usavurmaya (aklı temel almaya) başvurulmaktadır.
Hareket Etmeyen ve
Evrenin Merkezinde Bulunan Gezegen: Dünya
Aristoteles’ten
Batlamyus’a oradan Vatikan’a uzanan bu anlayış, beraberinde “ilahi ve değişmez
bir düzen” anlayışını getirmektedir. Bu anlayışı yansıtan en önemli unsurlardan
birisi ise statik Dünya inancıdır.
Skolastik
düşünceye göre Dünya, evrenin merkezindedir ve hareket etmemektedir. Güneş,
yıldızlar ve diğer gezegenler Dünya’nın çevresinde ‘ahenkle’ dolanmaktadır. Dönemin
astronomisinin odağında gök cisimlerinin (Dünya’nın yakın çevresindekiler
dâhil) hareket örüntülerinin matematiksel olarak modellenmesi uğraşı vardır
ancak bu uğraşın teolojik koşulunun sağlanması gerekliliği de tartışılmaktadır.
İşte bu teolojik koşul hareket etmeyen, her şeyin merkezinde yer alan statik
Dünya inancıdır.
Eski
Yunanistan’da Dünya’nın, Güneş’in etrafında döndüğü modeller de tartışılmıştır
ancak bu düşünce Orta Çağ’da kabul görmemiştir. Fakat zamanla daha fazla astronomik
gözlem verisinin ve matematik bilgisinin birikmiş olmasının etkisi ve doğaya
bakışın değişmesi gibi koşullar neticesinde statik Dünya modeli terk edilmeye
başlanmıştır.
Modern Astronominin Başlangıcı: Kopernik
Nicolaus Copernicus (19 Şubat 1473 - 24 Mayıs 1543) |
Prusya İmparatorluğu’nda yaşayan ve amatör bir bilim insanı olan Kopernik (Nicolaus Copernicus) gezegenlerin, Güneş’in merkezde olduğu sabit yörüngeler üzerinde hareket ettiğini kabul eden Güneş Merkezlilik yasasını savunmuştur. Modern astronominin başlangıç noktası olarak kabul edilen bu kavrayış bilim tarihi için bir dönüm noktasıdır.
Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine adlı kitabında Kopernik, Dünya’nın günde bir kez kendi ekseninde döndüğünü, Dünya’nın değil Güneş’in merkezde olduğunu, Dünya’nın da tıpkı öteki gezegenler gibi onun çevresinde döndüğünü, yalnızca Ay’ın Dünya’nın çevresinde döndüğünü ve gezegenlerin dizilişinin değişmediğini (Batlamyus’un* modelinde Merkür, Venüs ve Güneş’in sıraları belirsizdi) ileri sürer ve dönme periyotlarını verir. Bu yenilikçi düşüncelerin yanı sıra, kitapta Aristotelesçi bir yaklaşımla gezegenlerin ve yıldızların hâlâ göksel kürelerin içine gömülü olduğu ve dolayısıyla hareketlerinin de dairesel olduğunu belirtir. Ne var ki yörüngelerin dairesel oluşu gezegenlerin gözlemlenen hareketini tam olarak açıklamaz. Bunun için Ptolemy’nin (Batlamyus) kullandığı bazı başka araçları Kopernik de kullanmak zorunda kalır. Kopernik’in bu eseri bazı araştırmacılara göre Orta Çağ biliminin sonu, modern bilimin başlangıcıdır.Kopernik, Güneş Merkezli teorisinin ilk taslağını, kısaca Commentariolus (Küçük Açıklama) olarak bilinen çalışmasında yazdı. Commentariolus, matematiksel aygıtlar (denklemler) olmadan yapılan Dünya’nın Güneş merkezli mekanizmasının kısa bir teorik açıklamasıydı. Yapıtı ve düşünceleri olumlu karşılanınca De Revolutionibus Orbium Coelestium (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) adlı başyapıtını hazırlamaya başladı.
Kopernik’in 1543 tarihli "De Revolutionibus Orbium Coelestium" (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) adlı başyapıtı. Bu çalışma Kopernik’in öldüğü yıl yayımlandı. |
Güneş’in evrenin merkezinde olduğunu savunan ve yıldızların hareketsiz olduğunu düşünen Kopernik’in teorisinde elbette birçok eksik bulunmaktaydı. Ancak bu teoriyi devrimci kılan özellik, adeta dogma haline dönüştürülen astronomiyi tartışmaya açmış olması ve kendisinden sonra gelecek olan Kepler, Galileo ve Newton tarafından çözülecek olan sorular ortaya atmasıdır.
Batlamyus (85-165), Dünya merkezli evren modelini ortaya atan İskenderiyeli Yunan astronomdur.* |
Gezegenlerin Yörüngelerinin Eliptik Olduğunu Söyleyen Bilim İnsanı: Kepler
Kopernik,
gezegenlerin Güneş’in etrafında döndükleri varsayımından hareket eden bir model
önermiş, fakat gezegenlerin çembersel yörüngeler üzerinde hareket etmesi
gerektiği fikrine sadık kalmıştır (Kopernik, dairenin evrendeki en mükemmel
şekil olduğu görüşünü muhafaza ediyordu). Galileo ile aynı dönemde yaşamış olan
Alman gökbilimci Kepler, 17. yüzyılın bilimsel devrimine Kepler'in Gezegensel Hareket Yasaları ile katkıda bulunmuştur. Bu
hareket yasaları, Güneş Sistemi’nde bulunan gezegenlerin hareketlerini açıklayan
üç matematiksel yasadır ve ileride Newton tarafından yapılacak olan
açıklamaların gözlemsel temelini oluşturmuştur. Bu yasalar aşağıdaki gibidir:
1. Yasa
Her gezegen, odak
noktalarının birinde Güneş’in bulunduğu bir elips yörünge üzerinde hareket eder
(Bu yasa ile doğal hareketin dairesel olmadığını belirterek, 2000 yıllık bilgiyi
çöpe atmıştır).
2. Yasa
Gezegeni Güneş’e bağlayan
yarıçap vektörü, eşit zamanlarda eşit alanlar tarar (Gezegen’in elips etrafında
dönerken hızı sabit değildir; yavaşlayıp hızlanma söz konusudur).
3. Yasa
Bir gezegenin yörüngesel
periyodunun karesi (dolanma zamanının karesi), dolandığı elipsin ana eksen
uzunluğunun küpü ile doğru orantılıdır.
Johannes Kepler (27 Aralık 1571 – 15 Kasım 1630) |
Kepler yasaları, Aristocu ve Batlamyusçu astronomi ve fiziğe meydan okumuştur. Batlamyus modelinden tamamen farklı olarak, gezegenlerin değişken hızlarının, tüm gezegenlerin Güneş çevresindeki eliptik yörüngelerde dolandığını iddia ederek doğrulukla açıklanabileceğini söylemiş, astronomi ve fiziği kökten değiştirmiştir.
Günümüzde
Kepler yasaları yapay uyduların ve Güneş yörüngesinde dolanan kimi cisimlerin
(uzak gezegenler ve küçük asteroitler gibi) yaklaşık yörüngelerini hesaplamakta
kullanılmaktadır. Bu yasalar, atmosfer sürtünmesi, görelilik ve diğer
cisimlerin etkisi göz önünde bulundurulmadığında, göreli olarak küçük
cisimlerin daha büyük ve daha kütleli cisimler etrafında yaptığı hareketleri
açıklamada oldukça kullanışlıdır.
Kopernik’in
ortaya koyduğu devrimsel düşünceler ve Kepler’in salt astronomik hesaplamaları,
nicelik ve dinamik üzerine ileride Newton tarafından yapılacak olan
açıklamaların gözlemsel temelini oluşturmuşsa da insanların kafalarında tamamen
yeni bir evren tablosu oluşturamamıştı. Çünkü Kopernik ve Kepler, ilahi
nedensellikten yola çıkmayan doğa yasaları kavrayışından yoksun durumdaydılar. Fakat
yine de eski bilimin içine yeni bilimin tohumlarını ekmişlerdi.
Doğa Felsefesinden Doğa Bilimine: Galileo ve Newton
İtalyan astronom ve fizikçi Galileo Galilei, gözlemsel astronominin kurucusu olarak kabul edilir. Gözlemsel astronomiye katkılarının arasında Venüs'ün evrelerinin teleskobik kanıtı, Jüpiter'in en büyük dört uydusunun keşfi ve Güneş lekelerinin gözlemi analizi bulunmaktadır. Galileo ayrıca teleskop teknolojisini geliştirmiştir.
Galileo'nun
kilise ile münakaşasından önce Katolik dünyasında çoğu eğitimli insan ya
Aristoteles'in Dünya merkezli görüşünü veya Tycho'nun Güneş ve Dünya merkezli
teorilerin karışımı olan görüşlerini kabul etmekteydi. Güneş merkezli
teorilerin ana sorunu, doğru olması durumunda yıllık bir yıldız paralaksı
(yıldızların farklı periyotlarda kaymış gibi görünmesi) gözlemlenmesi
gerektiği, ancak bunun var olmadığıydı. Doğrusu, bir yıldızın uzaklığıyla bu
gözlemin zorluğunun doğru orantılı olması nedeniyle 19. yüzyıla kadar bu
gözlemi yapabilecek hassasiyette aletler bulunmuyordu.
Galileo Galilei (15 Şubat 1564 - 8 Ocak 1642) |
Güneş merkezci
teoriler eski çağlardan beri var olsa da yakın zamanda Kopernik tarafından
canlandırılmışlardı. Kopernik, yıldızların çok uzak olması nedeniyle paralaksın
önemsiz olduğunu savundu. Ancak Tycho Brahe yıldızların ölçülebilir bir görünür
büyüklüğü olması nedeniyle eğer Güneş merkezcilerin savunduğu kadar uzak
olsalardı çok büyük olmaları gerektiğini ve Güneş’ten veya herhangi bir
gökcisminden daha büyük gözükmeleri gerektiğini savundu. Tycho'nun sisteminde
yıldızların Satürn'ün hemen gerisinde olduğunu ve Güneş’le aynı boyda
olduklarını düşünüyordu.
Dogmaların Yıkılışı
Galileo,
başka bir evren tablosuna temel teşkil edecek olan fikirler öne sürmüştü. Bunlardan
bir tanesi, “doğanın işleyişine dair kanıtların yine doğaya bakarak sınanması”
olarak özetlenebilir ve bugün kullandığımız anlamıyla “deney” kavramının ortaya
çıkmasını sağlamıştır. Galileo, hareket olgusunu kavramak için deneyler yapmış
ve deneylerinin sonuçlarını matematiksel olarak yorumlamıştır. Yani, hareketin
hangi teolojik gereklilikleri sağlaması gerektiğinden yola çıkıp gözlediği
nesnelerde bunları aramamış, gözlediği durumları çeşitli nicelikler arasındaki
matematiksel ilişkiler biçiminde ifade ederek hareket olgusuna dair çıkarımlarını
bunun üzerine kurmayı tercih etmiştir.
Galileo,
Kepler ve Kopernik’in aksine, ilahi nedensellikten yola çıkmayan doğa yasaları
kavrayışına sahipti. Bunun en belirgin ifadesinin “doğanın işleyişine dair kanıtların
yine doğaya bakarak sınanması” fikri olduğunu az önce belirtmiştik. Galileo
ayrıca, skolastik görüşün aksine, evrenin mükemmel olmadığını düşünüyordu çünkü
Ay’a ilişkin yaptığı gözlemlerde, Ay yüzeyinin Aristo’nun dediği gibi pürüzsüz
olmadığını, kraterlerle dolu olduğunu görmüştü. Doğanın mükemmel olmadığı fikri
ve doğa yasalarının kutsal kitaplar ya da otoritelerin yazdıkları kitaplara
değil; doğanın kendisine bakılarak anlaşılabileceği görüşü tüm dogmaların
yıkılışı anlamına geliyordu.
İngiliz
fizikçi Sir Isaac Newton, 16. yy'nin ilk yarısında ufak ufak başlayan bu
değişimleri 17. yy'nin ikinci yarısında son bir büyük hamleyle tamamlamayı
başarmıştır. Bu büyük hamle hareket yasalarının ve kütle çekim hipotezinin
ortaya konmasıdır. Newton da Galileo’nun çıkış noktasını benimsemiş ve doğaya
dair çıkarsamalarını oluştururken öncelikle gözleneni anlamaya çalışmıştır. Newton,
“Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri” adlı büyük eserinde, kendi ifadesiyle
şöyle diyor: “Bu eseri felsefenin
matematiksel ilkeleri olarak sunuyorum, çünkü felsefenin tüm yükü buradan kaynaklanmaktadır
–hareketler fenomeninden yola çıkarak doğa güçlerinin araştırılması ve bu
güçlerden de diğer fenomenlere varılması.– Doğa fenomenlerinin geri kalanını
mekanik ilkelere dayalı aynı uslamlama yöntemiyle çıkarsayabilmeyi umardım;
çünkü cisimlerin parçacıklarını henüz bilmediğimiz nedenlerle birbirlerine
doğru itip her zamanki biçimlerini almalarını sağlayan veya birbirlerinden
uzaklaştırıp cisimlerin parçalanmasına yol açan bir takım kuvvetlerin diğer
doğa fenomenlerinin de temelinde yattığını düşünmemi gerektiren pek çok neden
var. Bu nedenlerin neler olduğu bilinmediğinden filozofların ve bilginlerin
doğa araştırmaları bugüne kadar sonuçsuz kalmıştır; ancak, burada ortaya konan
ilkelerin buna ya da daha doğru bir felsefe yöntemi bulunmasına ışık tutacağını
umuyorum.”
Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri (1687) |
Newton, 1687’de yayınlanan kitabı Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri) ile klasik mekaniğin temelini atmıştır ve tarihin en önemli bilimsel kitaplarından biri olmuştur. Bu çalışmasında Newton, evrensel kütle çekimini ve hareketin üç kanununu ortaya koymuş ve sonraki üç yüzyıl boyunca bu bakış açısı bilim dünyasına egemen olmuştur. Newton dünyadaki nesnelerin hareketleri ile gökyüzündeki nesnelerin aynı doğal yasalar ile yönetildiklerini kendi kütle çekim kanunu ile Kepler’in gezegen hareketleri kanunu arasındaki tutarlılıklar kurarak göstermiştir. Newton ayrıca ilk yansıtmalı teleskobu geliştirmiş, beyaz ışığın bir prizmaya tutulduğunda farklı renklerden bir tayf yapması gözlemi sonucu bir renk kuramı oluşturmuştur.
Newton’a göre doğanın kendi yasaları vardır (Bu görüş, içinde bulunduğu dönem için son derece yeni ve devrimci bir görüştür). Bu yasalar gözlemler yoluyla kavrandıktan sonra matematiksel olarak modellenir, yani bir anlamda bunların soyut bir taklidi üretilir. Daha sonra bu soyut taklidin kendisi çalışılarak, henüz gözlenmemiş olgularla ilgili fikirler önerilebilir ve bunlar da yine deney ve gözlemler yoluyla sınanabilir. Bu yaklaşım Newton’un, yeryüzünde ve göklerde aynı doğa yasalarının geçerli olduğu varsayımıyla hareket ettiği şeklinde de anlaşılabilir (Örneğin makinelerin de doğa yasalarına uyması gerektiğin fikrini doğurur –ki bu fikir sayesinde makineler geliştirilebilmiştir). Zira Newton hareket olgusuna dair ilkelerini ortaya koyarken, gök cisimlerinin hareketleri ile yeryüzündeki cisimlerin hareketleri arasında bir ayrım gözetmemektedir. Bu nedenle Newton’un hareket yasaları, gök cisimlerinin hareketlerinin açıklanmasının ötesinde, yönteminin de katkısıyla, mevcut mekanik bilgisini ilerletme potansiyeline sahip olduğunu göstermiştir.
Sir Isaac Newton (25 Aralık 1642 – 20 Mart 1727) |
İşin bir miktar daha tekniğine girmek, Newton’un yarattığı değişimi ortaya koyabilmek adına anlamlıdır. Bu nedenle Newton’un bilime katkıları arasında en büyük yeri kaplayan hareket yasaları ve kütle çekimi yasalarından bahsetmemiz gerekiyor. Newton, merkezkaç kuvveti yasası ile Kepler yasalarını birlikte ele alarak kütle çekim yasasını ortaya koydu. Kütle çekimi yasası fizik tarihi için bir devrimdir; çünkü her ne kadar Joannes Kepler, gezegenlerin eliptik hareketlerini salt matematiksel olarak açıklamış olsa da gezegenlerin neden yörüngede kaldıklarına dair bir açıklama getirmemişti. Newton işte bu açıklamayı getirdi: Kütlesi olan her cisim boş uzayda birbirlerine bir çekim kuvvetiyle (çekilir) bağlıdır. Böyle bir kuvvetin varlığını düşünen Newton, kütle çekiminin matematiksel ifadesini verdi ve hatta bu matematik sayesinde, 23 Eylül 1846'da Neptün keşfedildi.
Newton’un
bir diğer önemli keşfi olan hareket yasaları (eylemsizlik ilkesi olarak da bilinir), kuvvetin kütle ile ivmenin
çarpımına eşit olduğunu ifade eden yasa ve etki ile tepkinin eşitliği fiziğin
en önemli yasalarındandır. Newton hareket yasaları olarak bilinen üç yasa
aşağıdaki şekildedir:
1. Hareketli
bir cisim dışarıdan bir kuvvete maruz kalmazsa doğrusal hareketini sürdürür.
2. Kütlesi "m" olan bir cisme uygulanan "F" kuvveti ile
"a" ivmesi arasında F=ma bağıntısı vardır.
3. Her etkiye karşı ona eşit bir tepki vardır.
Newton'ın
hareket yasaları, evrenin bir düzen içinde ve deterministik (evrenin işleyişinin fizik yasalarıyla
belirlendiği düşüncesi) olduğu sonucuna varmıştır. Bu çıkarsama önemlidir;
çünkü sonraki yazılarda göreceğimiz üzere deterministik ilke, örneğin
Einstein’ın Kuantum fiziğini kabul etmeme, Kuantum fiziğinin eksik
bırakıldığını düşünme sebeplerinden birisidir.
Tüm bu
yazılanları bağlayacak olursak, Orta Çağ’ın Aristocu biliminden (!) kopuş,
aslen Galileo ve Newton ile mümkün olmuştur. Kopernik ve Kepler’in geliştirdiği
yaklaşımlar, Galileo ve Newton ile gerçekleşen kopuşun nüvesi halini
almışlardır. Çünkü Galileo ve Newton, Kopernik ve Kepler’in ilahi nedensellik
arayan yöntemleri yerine, yeni deneyci bilimi geliştirmiş ve doğa yasalarının
ancak doğanın kendisinin izlenmesiyle anlaşılabileceğini savunmuşlardır.
Bir sonraki yazıda görüşmek üzere…
Bu yazı, MMO İstanbul Şubesi tarafından her ay düzenli yayınlanan Makina Bülten dergisinin Eylül 2020 sayısı için hazırlanmıştır. Dergiye gitmek isterseniz lütfen buraya tıklayın.
Kaynakça
Prof. Dr. Talip Alp, Antik Yunan Ve Roma'dan İslam Medeniyetine, Bilim Tarihi Ve Felsefesi, SD Platform, Erişim: 24 Ağustos 2020 http://www.sdplatform.com/Dergi/943/Antik-Yunan-ve-Romadan-Islam-medeniyetine-bilim-tarihi-ve-felsefesi.aspx
Vikipedi, Skolastik Felsefe, Erişim: 24 Ağustos 2020 https://tr.wikipedia.org/wiki/Skolastik_felsefe
Dr. Mehmet
Ali Olpak, Kopernik, Kepler, Galileo, Newton: Bilimsel Dünya Görüşünün
Oluşumunu Nasıl Etkilediler? bilimveaydinlanma.org, Erişim: 24 Ağustos 2020 http://bilimveaydinlanma.org/kopernik-kepler-galileo-newton-bilimsel-dunya-gorusunun-olusumunu-nasil-etkilediler/
Skolastik
Düşünce ve Önemli Skolastikler, şirazduvarı, Erişim: 24 Ağustos 2020 https://sirazduvari.com/skolastik-dusunce-ve-onemli-skolastikler/
Mustafa
Yıldırım (2019), 17. Yüzyılda Avrupa’da Kurulan Bilim Akademileri ve Bilimsel
Gelişmelerdeki Rolleri, ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (Özel) sf.
109- 112 https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale-goruntule&id=AW8U95reyZgeuuwfBdPN
Doç. Dr. İraz
Akış, Darwin'in Evrim Kuramının Bilimsel Dünya Görüşünün Doğuşuna Katkısı,
bilimveaydinlanma.org, Erişim: 25 Ağustos 2020 http://bilimveaydinlanma.org/darwinin-evrim-kuraminin-bilimsel-dunya-gorusunun-dogusuna-katkisi/
Kopernik’in
Hayatı ve Buluşları, leblebitozu, Erişim: 25 Ağustos 2020 http://www.leblebitozu.com/kopernikin-hayati-ve-buluslari/
Galileo
Galilei, Vikipedi, Erişim: 25 Ağustos 2020 https://tr.wikipedia.org/wiki/Galileo_Galilei
Nicolaus
Copernicus, Vikipedi, Erişim: 25 Ağustos 2020 https://tr.wikipedia.org/wiki/Nicolaus_Copernicus
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder